Mukattaa Harfleri 1. Arapçada kataa (ق ط ع ) fiili kesmek anlamına gelir. Tefil babında (ق ط ع ) ismi mefulü

Transkript

1 Mukattaa Harfleri 1 Arapçada kataa (ق ط ع ) fiili kesmek anlamına gelir. Tefil babında (ق ط ع ) ismi mefulü ise sıfat tamlaması (ا ل ح ر وف ال م ق ط ع ة ( El-hurufu l-mukattaa ise kesilmiş anlamına gelir. (م ق ط ع ) olup kesilmiş harfler demektir. Bu tabir, Kuran da bazı surelerin başlarında yer alan ve isimleriyle ayrı ayrı okunan harfler için kullanılır. Aşağıdaki tablo, mukataa harflerinin hangi surelerin başında ne şekilde yer aldığını göstermektedir: Sıra No Sure No Harf-1 Harf-2 Harf-3 Harf-4 Harf Elif Lam Mim 2 3 Elif Lam Mim 3 7 Elif Lam Mim Sad 4 10 Elif Lam Ra 5 11 Elif Lam Ra 6 12 Elif Lam Ra 7 13 Elif Lam Mim Ra 8 14 Elif Lam Ra 9 15 Elif Lam Ra Kef Ha Ya Ayn Sad Ta Ha Ta Sin Mim Ta Sin Ta Sin Mim Elif Lam Mim Elif Lam Mim Elif Lam Mim Elif Lam Mim

2 19 36 Ya Sin Sad Ha Mim Ha Mim Ha Mim Ayn Sin Kaf Ha Mim Ha Mim Ha Mim Ha Mim Kaf Nun ق ع ط ص س ر ح ا ( kullanılmıştır Toplamda 14 farklı harf, mukattaa harfi olarak sıralanmıştır: ve bu harfler toplam 14 değişik şekilde (ي ه ن م ل ك الم المص الر المر كهيعص طه طسم طس يس ص حم حم عسق ق ن Mukattaa harflerinin anlamlarının ne olduğuna dair peygamberden rivayet edilen herhangi bir hadis olmadığı gibi, sahabilerin peygambere bu harflerin ne anlama geldiğini sorduklarına ya da müşriklerin bu harflerin anlamlarının bilinmemesini (!) eleştirdiklerine ilişkin de tek bir rivayet bulunmamaktadır. Bu, oldukça dikkat çekici bir durumdur ve çok güçlü bir biçimde ve hiç olmazsa o dönem için, söz konusu harflerin ne manaya geldiğinin toplum tarafından bilindiğine işaret etmektedir. Allah, Kuran ın, Arapça bir kitap olduğuna dikkatleri çekmiş ve gayet açık ve anlaşılır olduğunu bildirmiştir (12/2, 13/37, 20/113, 26/195, 39/28, 41/3, 42/7, 43/3, 46/12).

3 Dolayısıyla, Allah ın, Muhammed peygambere ve çevresindekilere, anlamını bilmedikleri harflerle seslendiğini düşünmek doğru olmaz. Ebu Bekir İbnu l-arabi, Kuran ın indiği dönemde Arapların mukattaa harflerinin anlamlarını bildiğini söylemiştir. Ona göre peygamberimizin Kuran konusunda bir açık vermesini bekleyen müşrikler, eğer bu harflerin anlamını bilmeseydi, mutlaka bunu dillerine dolar ve peygambere eleştiri yöneltirlerdi. İbn Atıyye el-endelusi, Arap edebiyatında, hem nazım hem de nesirde, kelimelerin yerine harflerin kullanılabildiğini ve harflerin de kelimeler gibi tefsir edilmesi gerektiğini söylemiştir. İbn Teymiyye de bu görüştedir. Ona göre, Kuran, ayetleri düşünülsün diye indirilmiş bir kitaptır; manası olmayan veya anlaşılması imkansız olan bir şey ise düşünülemez. Taberi, Allah ın Araplara onların anlayamayacakları harfleri vahyetmiş olduğuna, yani mukattaa harflerinin bir sır olduğuna inanmadığını ve böyle bir şeyi iddia etmenin, Allah ı insanlara anlamadıkları bir dil ile hitap etmekle itham etmek anlamına geleceğini söylemiştir. Tarihte, mukataa harflerinin anlamları konusunda öne sürülen görüşlerden, önemli gördüğüm bazıları şu şekildedir: 1) Mukattaa harfleri başında bulundukları surelerin isimleridir (Katade, Mücahid, Zeyd b. Eslem, Halil b. Ahmet, Sibeveyh). Hemen hemen her metinde bir başlık bulunur ve bu başlık metnin muhtevasıyla ilintili olur. Kuran da her ne kadar, ayrı surelerin başında aynı harfler bulunabilmekteyse de, bu isimleri birbirinden ayırmak için bazı ilaveler yapıldığını biliyoruz. Mesela isimleri Elif-lam-mim olan Bakara ve Ali İmran sûrelerini ayırmak için Elif-lam-mim el-bakara ve Elif-lam-mim Ali İmran denilmesi gibi Ayrıca, Secde suresi hakkındaki, Resulullah, Cuma günü sabah namazında, Elif-lam-mim tenzil i okurdu. şeklindeki rivayet de, bu görüşü destekler niteliktedir. Batılı bilgin Hans Bauer de, mukattaa harflerinin başında bulundukları surelerin isimleri olduğu görüşünü benimsemiş ve surelerin diğer adları gibi bunların da ilgili surelerdeki belli kelimelerin yerine geçtiğini söylemiştir. 2) Taberi tefsirinde, mukattaa harfleri ile ilgili olarak, Abdullah b. Abbas, Said b. Cübeyr ve Abdullah b. Mesud dan şu görüşü nakletmiştir: Her bir harf, bir ismin veya bir fiilin kısaltmasıdır ve bu harflerden her biri, diğer harfin manasının dışında bir mana ifade etmektedir. Hakim et-tirmizi, Allah ın, mukattaa harfleri ile başlayan surelerde anlatılan her şeyi bu harflere yerleştirdiğini ve ardından bunların surenin içinde açıkladığını söylemiştir. Mukataa harflerinin hangi kelimelerin kısaltması olduğu konusunda da değişik görüşler öne

4 sürülmüştür. Bir görüşe göre bunlar, ilahi isim veya sıfatların kısaltmasıdır (Said b. Cübeyr, Salim b. Abdullah, Suddi el-kebir). Mesela elif-lam-mim de, elif harfinin Allah, lam harfinin latif, mim harfinin ise mecid isminin kısaltması olduğu söylenmiştir. Bir diğer görüşe göre bunlar bazı fiillerin kısaltmasıdır (Zeccac). Dahhak a göre elif-lam-mim deki elif Allah a, lam Cebrail e ve mim de Muhammed e tekabül eder ve bu şekilde, elif-lammim Kuran, Allah katından, Cebrail aracılığıyla, Muhammed peygambere vahyedilmiştir. manasına gelir. Maverdi, elif-lam-mim in ziyaret etmek fiilinin kısaltması olduğunu iddia etmiştir. Süheyli, Rad suresinin başındaki ra mukattaa harfinin 2. ayette geçen refea fiilinin ya da ra d kelimesinin kısaltması olabileceğini söylemiştir. Cafer es-sadık tan nakledilen bir rivayete göre, kaf-ha-ya-ayn-sad daki kaf, Allah bizim şiamıza kafidir. ; ha, Onlara hidayet verendir. ; ya, Onların dostudur. ; ayn, İtaatkar olanları bilendir. ; sad ise, Onları yüksek makamlara ulaştırma sözünde sadık olandır. anlamına gelmektedir. Mukattaa harflerinin birer kısaltma olduğu görüşü, batılı bilginler arasında da önemli ölçüde benimsenmiştir. Aloys Sprenger, ta-sin-mim in, Vakıa suresinin 79. ayetinin (ona temiz olanlardan başkası dokunamaz) kısaltması olduğunu savunmuştur. Benzer şekilde Regis Blachere, elif-lam-mim in Fatiha suresinin ilk ayetinin kısaltması olduğunu söylemiştir. Hans Bauer ise, ya-sin in Yasin suresinin 20. ayetinde geçen ي س ع ى kelimesinin; sad ın Sad suresinin 31. ayetinde geçen الص اف ن ات kelimesinin; kaf ın da Kaf suresinin 23. ayetinde geçen ين ه ق ر kelimesinin kısaltması olduğunu iddia etmiştir. Ayrıca, elif-lam-mim in elmesani ye, ta-sin in Tur-i Sina ya ve ta-sin-mim in de Tur-i Sina ve Musa ya işaret ettiğini öne sürmüştür. Kısaltma teorisinin önemli savunucularından biri de, Eduard Goossens tir. Ona göre, ya-sin Saffat suresinde geçen ا ل ي اس ve ي اس ين ا ل kelimelerinin; sad yine Saffat suresinde geçen الص اف ات kelimesinin; elif-lam-ra ise س ول الر kelimesinin kısaltmasıdır. Morris Sigel Seale de kısaltma görüşünü benimseyen bilginler arasındadır. Ona göre, elif-lam-mim ع ظ ة ; ال م و ya-sin ي ون س kelimelerinin kısaltmasıdır. 3) Kuran da kalem, fecir, asır, incir ve zeytin gibi şeylere yemin edildiği gibi harflere de yemin edilmiştir (Ahfeş el-evsat, İbn Kayyim el-cevziyye). 4) Mukattaa harfleri, Kuran ın indiği dönemde Yahudi ve Hristiyanların kendi dinlerinde meşhur olmuş bazı rumuz ve işaretler gibidir (Tantâvî Cevherî). Mesela kaf harfi, Mücahid e göre yeryüzünü kuşatan dağdır; Abdullah b. Büreyde ye göre ise semanın iki tarafından dünyayı kuşatan zümrütten bir dağdır. Batılı bilgin Otto Loth, mukattaa harflerinin Muhammed in Yahudilere yakınlık duymaya başladığı, Mekke döneminin sonu ile Medine

5 döneminin başına denk gelen surelerde bulunduğunu ve bu harflerin ilgili surelerdeki belirli anahtar kelime ve cümlelere işaret eden kabalistik semboller olduğunu öne sürmüştür. 5) Sure başlarındaki mukattaa harfleri, surelerin muhtevasıyla ilişkilidir (İbn Kayyim el-cevziyye, Zerkeşi, Tabatabai). Mesela Kaf suresinin konuları, genelde kaf harfini içeren kelimelerle ilişkilidir. Ünlü teolog Morris Sigel Seale de, mukattaa harflerinin başında bulundukları surelerin muhtevalarını hatırlatmaya yarayan ipuçları ve semboller olduğunu öne sürmüştür. Arap Dili ve Belagatı alanında uzman bir bilgin olan Hamiduddin Farahi ( ), mukattaa harflerinin sembolik anlamları olduğunu söylemiş ve surelerin başında yer alan mukattaa harflerinin sembolik anlamları ile başında bulundukları surelerde anlatılan konular arasında bir ilişki olduğunu öne sürmüştür. Örneğin, nun harfi (ن) balığı sembolize eden bir harftir ve başında bulunduğu Kalem suresinde, büyük balığın arkadaşı ndan bahsedilmektedir (68/48). Tı (ط) harfi ise yılanı sembolize eden bir harftir ve başında bulunduğu tüm surelerde (20, 26, 27, 28) Musa peygamberin asasının bir yılan a benzemesinden bahsedilmektedir (20/20, 26/32, 27/10, 28/31). Muhtemelen insanoğlu, anlatmak istediği şeyi önce objeler kullanarak; sonra bu objelerin resmini çizerek anlatmaya başlamıştır. Zamanla, çizilen obje resimleri, başka kavramları da tanımlayacak şekilde anlam genişlemesine uğramış ve bu ilkel harfler yan yana gelerek kelimeleri ve cümleleri oluşturmaya başlamıştır. Dolayısıyla bugün seslerin bir karşılığı olarak kullanılan Arap harflerinin, tarihte belli şekillere ve anlamlara karşılık geldiğini biliyoruz. Acaba ne anlama geldikleri tarih boyunca tartışma konusu olmuş mukattaa harflerinin anlamları da, yazının gelişim aşamalarında kullanılan bu şekillerde saklı olabilir mi?

6 Tarihi veriler, Arapların, Nabat alfabesinden aldıkları 22 harfe, 6 harf daha eklediklerini (revadif) göstermektedir. Burada çok çarpıcı bir gerçek vardır: Arapçaya özgü olan ilave harflerin ظ ض / ذ خ ث ) (غ hiçbir tanesi Kuran da mukattaa harfi olarak kullanılmamıştır! Dolayısıyla, bütün mukattaa harfleri, ya Nabati ve Arami alfabeleri yoluyla ya da Süryani ve Himyeri alfabeleri yoluyla dünyadaki alfabelerin çoğunun dayandığı Fenike alfabesine ve buradan da Mısır hiyerogliflerine kadar ulaşmaktadır. Mukattaa harflerinin, İbranicedeki karşılıkları, taşıdıkları temel anlamlar ve köken aldıkları orijinal şekiller şöyledir: İbranice Arapça Sayısal Değer Elif ا أ Alıf א 1 Temel Anlamları Öküz başı, güç, kas, boyunduruk, lider, güçlü ve kuvvetli olan şeyler (meşe ağacı, koç, erkek geyik, buzağı, yağlı kuyruk, sütun-kemer). Orijinal Şekil

7 ה Hey ه Hâ (İnce) ח Het ح Hâ ט Tet ط (Kalın) Tâ Kollarını yukarı kaldırmış adam, işte, şuna bak, pencere, işaret etmek, açığa vurmak, meydana çıkarmak, göstermek, nefes, iç çekme, şebeke, ağ. Çit, çadır duvarı, iç-dış, çeper, ayırmak, bölmek, yarım, iki parçaya bölünme, dünyevi, vücudu bölen şeyler (ok, sapan taşı), dizi, ip, tel. Sepet, kap, depo, mağaza, saklamak, ambar, içermek, kuşatmak, saklama kabı malzemesi (toprak, kil, çamur, hasır), yılan.

8 El, kol, çalışmak, י Yod ي Yâ 10 yapmak, atmak, bağırmak, haykırmak, saygı, teşekkür, el vermek. כ (* Final )ך ك Kaf/Haf Kâf/Kef (İnce) 20 Avuç içi, açık el, ayak tabanı, bükülmüş, eğri, eğik, kase, çanak, hurma dalı, boyun eğdirmek, itaat. Asa, çobanın ל Lamed Lâm ل 30 sopası, değnek, yönetmek, kumanda etmek, yürütmek, öğretmek, otorite, boyunduruk, bağlamak מ Mem م Mîm 40 Su dalgaları, su, deniz, sıvılar (kan, şıra), dalga, kaos, karışıklık, (* Final )ם bilinmeyen, güçlü, iri, açık, net, temiz. נ Tohum, çimlenme, filiz, filizlenen tohum,

9 (* Final )ן Nun ن Nûn 50 devam etme, sürdürme, nesil, oğul, balık. ס Sameh س Sîn Ayn ع Ayin ע Diken, çalılık, kalkan, korumak, desteklemek, çevrelemek, kapmak, birlik, delmek, sivri, savaşçı, dikenlerden koruyucu (çizme, bot), destek, dayanak, nefret, kin, tıkaç, balık, pencere. Göz, izlemek, seyretmek, dikkat etmek, aldırış etmek, gözlemek, önemsemek, bilmek, gözleri gölgelemek, kapatmak, gözlerini kısmak, acı, üzüntü, endişe, perişan, iş, meşguliyet, ikamet, kaynak, pınar, deve kuşu, baykuş.

10 צ (* Final )ץ ק ר Sadi ص Sâd Kâf Qof Reş ق ر (Kalın) Râ * Final harflerin sayısal değerleri farklıdır: Yan yatan adam, yan, av, av eti, kovalamak, beklemek, peşine düşmek, ağ, tuzak, kapan, balık kancası, sığınak, kale, papirüs bitkisi. Ufuktaki güneş, ufuk, güneş, güneşin deveranı, daire, dolaşmak, dönmek, devir, yoğunlaştırmak, zaman, ense. Baş, kafa, ilk, birinci, başlangıç, üst, tepe, reis, lider, şef, idare, kural, egemenlik, muhtaç, zayıf, sahiplik.

11 Şimdi, mukattaa harflerini önce tek tek, ardından surelerin başında bir arada kullanıldıkları türevlere göre inceleyelim. [Not: Sure başlarında yer alan formlar, ayrı makaleler şeklinde yayımlanacaktır.]

12 Elif ا א Elif harfi, bir öküzün başını tasvir eden şekilden türemiştir. Elif isminin aslı ise, Akkadca alpu (öküz) kelimesidir. Öküz, çiftlik hayvanları içerisinde en güçlü ve en becerikli hayvan olarak kabul edilmiş; özellikle tarlaların sürülmesi ve çeşitli yüklerin taşınmasında oynadığı rol nedeniyle, birçok medeniyette büyük bir saygı görmüştür. Çoğunlukla, biri genç diğeri yaşlı olan iki öküz boyunduruk altına alınır ve daha yaşlı olan öküz genç olana rehberlik eder. Bu bakımdan elif harfinin anlam yelpazesi içerisinde öğretmek, rehberlik etmek ve yönlendirmek de vardır. Elif harfi İbranicede gücün sembolüdür. Tarih boyunca kralların başlarına taktıkları taçlar da, öküz boynuzunu, yani kralların sahip oldukları gücü simgelemiştir. Arapçada ise elif harfinin, birçok haslet ve faziletleri kendinde toplamış, eşi az bulunan kimse anlamına geldiği ifade edilmiştir. Bunun yanında zayıf, hor ve hakir görülen adam ve cömert gibi değişik anlamları da vardır. Elif harfi, alfabenin ilk harfidir ve sayısal değeri de 1 dir. Bu yüzden Allah ın birliğini, tevhidi simgeler. Arapçada, ب ي ن ه م ) (أ ل ف ت Elleftu beynehum! deyimi, Onları bir araya getirdim, aralarını buldum, kaynaştırdım. anlamına gelir. Harfleri bir araya getirerek yazı yazmaya ellefe ; sayıların kaynaşması sonucu oluşan bin sayısına da elf denir. ا ل ف (elife) fiili kaynaşmak, alışmak, sevmek, tanışmak demektir. Türkçeye de geçen ve alışma anlamına gelen ülfet; anlaşma anlamına gelen itilaf; uzlaştırma ya da kitap yazma anlamına gelen telif kelimeleri bu kökten türemiştir. Kitap yazan kişiye de müellif denir.

13 Kuran da, elf (الف) kökünden türeyen pek çok isim ve fiil kullanılmıştır: Bir araya getirmek, birleştirmek, uzlaştırmak, sevdirmek anlamındaki ellefe (أ ل ف ) fiili (3/103; 8/63; 24/43); 1000 sayısı anlamına gelen elf (ا ل ف) kelimesi; bir araya getirilmiş, ısındırılmış, uzlaştırılmış anlamındaki muellefe (ال م ؤ ل ف ة) kelimesi (9/60) ve alıştırma, sevdirme anlamındaki ilaf ف) (ا ي ل kelimesi (106/1-2) bu kökten türemiştir. Sonuç olarak elif harfinin, gücü, liderliği, birliği ve tevhidi simgeleyen bir harf olduğunu söyleyebiliriz.

14 Hâ' (İnce) ه ה Hâ' harfi (ince), gördüğü önemli bir manzara karşısında kollarını yukarı doğru kaldırmış bir insan tasvirinden türemiştir. Bu insan, karşısındakine elini sallayarak "Hey!" diye seslenmekte ve gördüğü şeyi işaret ederek ona bakılmasını istemektedir. Harfin "nefes alma" ve iç çekme" anlamları da buradan türemiştir ve insanın mükemmel bir görüntü karşısındaki durumunu anlatır. Halil b. Ahmed e (ö. 175/791) göreyse hâ harfinin anlamı (muhtemelen güzel bir görüntü olmasından dolayı) ceylan yanağındaki beyazlıktır. Türkçede!(هي ا) veya Heyyâ!(هيا) de kullanılan Hey! ünlemi, Arapçada da benzer şekilde Heyâ biçiminde kullanılır. Bu harf İbranicede kelimeleri marife (belirli) hale getiren bir ön ektir. İngilizcedeki the ve Arapçadaki el- ekinin karşılığıdır. Arapçada ise 3. şahıs zamiridir ve o anlamına gelir. el-maleki (ö. 702/1302), huve, hiye, hum, hunne (o, onlar) vb. zamirlerde de asıl zamirin he (ه) olduğunu; vav, ye, mim ve nun harflerinin hareke beyanı için getirildiğini, (هنا) söylemiştir. Yakın, uzak veya çok uzak bir yeri göstermek için, sırasıyla, hunâ hunâke (هناك) ve hunâlike (هنالك) işaret sıfatları kullanılır. İbn Abbas tan gelen bir rivayete göre, Tâ-hâ! kelimesi Ey adam! manasına gelmektedir. Buna göre tâ tıpkı Yâ gibi nida için kullanılmıştır; hâ ise ya med harfinin yerine kullanılmıştır ya haza

15 nın (هذا) kısaltılmış formudur ya da adam manasındadır. Bu son muhtemel anlam harfe ait orijinal piktografa uygundur. Sonuç olarak, he (ه) harfi, gördüğü hayret verici bir manzara karşısında kollarını yukarı doğru kaldırarak o şeye işaret eden bir insan resminden türemiş olup; şaşırtıcı bir durum, güzel bir manzara, işaret etme, açığa çıkarma vb. anlamlara sahiptir.

16 Hâ (Kalın) ح ח Hâ' (kalın) harfi, duvar resminden türemiştir ve bütün Semitik dillerde duvar, çit, çevre gibi anlamlara gelir. Duvarlar, bir şeyi bir şeyden ayırarak, iki parça (half) oluşturur. Hâ' harfi, taşıdığı bölme, ayırma anlamlarından hareketle, iç-dış ve dünya-ahiret gibi çeşitli ikilileri kapsayacak anlamlar da kazanmıştır (secular, outside, inside vb.). Yahudi mistisizminde hayatın (, ) sembolüdür. Arapçada, bu harften türeyen (ح اط ) hâta fiili, duvar yapmak, etrafını çevirmek, kuşatmak, himaye etmek, korumak, gözetmek gibi anlamlara gelir; hâit (حائ ط) ise duvar demektir. Türkçeye de geçen, ihata etmek, ihtiyat, muhit gibi kelimeler de aynı kökten türemiştir. Kuran da hvt (حوط) kökünden türeyen pek çok fiil ve isim kullanılmıştır: Kuşattı, çevreledi anlamındaki ehâta (أ ح اط ) fiili (2/81; 2/255 vd.) ve kuşatan, çevreleyen anlamındaki muhît يط) (م ح ismi (2/19, 3/120 vd.) bu kökten türemiştir.

17 Sonuç olarak, ha harfi, duvar resminden türemiş olup, Arapça da dahil olmak üzere Semitik dillerin tamamında bu anlamını korumuştur. Arapçada bu harften türeyen ve kök anlamıyla ilişkili olan pek çok fiil ve isim vardır.

18 Tâ' ط ט Tâ' harfi, gıdaları vb. malzemeleri depolamak için kullanılan sepet şeklinden türemiştir. Bu kapsamda, taşımak, saklamak, içermek vb. anlamlara gelir. Ayrıca saklama kaplarının yapımında kullanılan toprak, çamur, kil vb. materyalleri (טינופת) tanımlamak için de kullanılmıştır. Fenike dilinde harfin ismi tekerlek demektir. İbranicedeki şekli ise, sepetin içinde sarılmış halde duran bir yılanı andırır. İbranicede, iki harfin (vav, zayin) birleşmiş hali gibidir: Zayin, taç giymiş bir adamı; vav ise boyun eğmiş haldeki itaatkar bir kimseyi simgeler. Yahudi mistisizminde, hem iyiyi simgeleyen paradoksal bir harftir; tıpkı hamile olan bir kadın gibi (טומאה) hem de kötüyü (טוב) gizlenmiş bir iyiliği anlatır. Ayrıca ebced değeri kendisi gibi 9 olan אח) ve (בגד veya ebced değerinin rakamlarının yan yana toplamı 9 olan (אמת) bazı kelimelere tekabül eder. Arapçada tâ kelimesi, düz alan, vadinin aşağı kesimi ve cinsel ilişkiye düşkün ihtiyar gibi çeşitli anlamlar kazanmıştır. Ayrıca Arapçada, İbranicedeki un טוב karşılığı طاب de güzel olmak anlamına gelir. Hamiduddin Farahi ( ), Tı (ط) harfinin yılanı (serpent)

19 sembolize eden bir harf olduğuna ve başında bulunduğu tüm surelerde (20, 26, 27, 28) Musa peygamberin asasının bir yılan a benzemesinden (20/20, 26/32, 27/10, 28/31) bahsedildiğine dikkat çekmiştir. Sonuç olarak, ta harfi sepet resminden türemiş olup, şekliyle bağlantılı olarak içermek, çamur ve yılan gibi manaları karşılamıştır. Ayrıca iyiliği de sembolize eder.

20 Yâ' ي י Yâ' harfi, kol resminden türemiştir. El ve kol uzuvlarının yaptığı işler kapsamında, çalışmak, atmak, tapmak, selamlaşmak, (elleri ağza götürerek) bağırmak vb. anlamlar kazanmıştır. Arapçada da bu harf, yâ, (يا) ey, (أي) eyâ (أيا) ve heyâ (هيا) gibi nida (ي د) harflerine katılır. Fenike, Arami ve İbrani alfabelerinde, harfin adı yod ; Arapçada ise yed dir. Yed,(ي د) Arapçada el, kol, kudret gibi anlamlara gelir. Halil b. Ahmed e (ö. 175/791) göreyse yâ harfinin anlamları, yan, taraf, cihet ve memede kalan süt fazlasıdır. Arapçada bu harfin ismiyle bağlantılı pek çok kelime vardır: eline dokunmak anlamındaki yeda ; (ي د ى) eli kurumak, zayıf olmak anlamındaki yediye ; (ي د ي ) iyilikte bulunmak anlamındaki eyda (ا ي د ى) gibi Ayrıca Arapçada yed (el) kelimesini içeren sayısız deyim vardır ve bu kelime çok sık olarak mecazi manada kullanılır. Yed (el) kelimesinin tekil, ikil ve çoğul formları şu şekilde kullanılır: Kelime Anlamı Açıklama Ayetlerdeki Örnekler (marife) الي د ب ي د ه, ب ي د ك form. El, kol, kudret. Tekil (nekre) ي د ي د ان ي د ي ن Tesniye (ikil form). ب ي ن ي د ي ه ا (onun iki elinin İki el. Tesniye muzaf olduğu arasında; önünde) zaman, nun düşer. (marife) ا ل ي د ى (nekre): Mankus أ ي د isim, nekre olduğu takdirde, ref ve cer ي halinde sonundaki düşer. Eller, güç. Çoğul form. Ref ve cer hallerinde mankus isimlerin sonuna zamme ve kesre takdir olunur. (mecrur) : ا ي د يه م (merfu) ا ي د يك م (mansub) ا ي د ي ك م

21 Sonuç olarak, ya harfi, köken aldığı şekille irtibatlı oarak, el, kol, güç, selamlaşmak, çalışmak, seslenmek vb. manalara gelir.

22 Kâf (İnce) ك ך, כ Kef harfi (İbranicede kaf/haf, כ, ך ) avuç içi ( ) şeklinden türemiştir. Şekliyle irtibatlı olarak, eğri olmak (İng. curve, bend) anlamına gelir. Elin çukur olan avuç içine (İng. palm) ve ayağın eğri tabanına (İng. sole) kef denir. Aynı şekilde, ortası çökük olduğu için çanak ve kaseye (İng. bowl) ve eğri hurma dallarına (İng. palm branch) da kef denmiştir. Avuç içi, yani açık bir el, teslimiyet ve itaat anlamına geldiğinden dolayı, boyun eğdirmek (İng. subdue, tame) anlamı vardır. Yine avuç içiyle bağlantılı olarak, açmak, izin vermek, fırsat vermek gibi manalara da gelir. Görüldüğü gibi kef harfi, Semitik dillerde, köken aldığı harfin şekliyle irtibatlı olacak şekilde, eğik nesneleri ve eğilmeyle ilişkili durumları tanımlamak için kullanılmıştır.

23 Kuran da k-f-f kökünden türeyen birçok isim ve fiil vardır: Keffe (ك ف ) fiili 4/77, 4/91, 5/11, 5/110, 48/20 ve 48/24 te, (elini) çekmek, men etmek, alıkoymak, engellemek; 4/84 te zayıflatmak, (gücünü) kırmak ve 21/39 da da savmak ve tehlikesini önlemek anlamında (ك اف ة) kullanılmıştır (avuç içinin, boyun eğdirmeyi sembolize ettiğini hatırlayınız). Kâffet bütün, toplu, hep, hepsi demektir (2/208, 9/36, 9/122 ve 34/28). 13/14 ve 18/42. ayetlerde ise, keff (ك ف ) kelimesi avuç, avuç içi anlamında kullanılmıştır. Arapça sözlüklere baktığımızda da, kef harfinden türeyen pek çok fiilin ve ismin, harfin kök anlamıyla bağlantılı olarak kullanıldığını görebilmekteyiz. Örneğin, keff avuç, el, aya, semizotu; keffu l-hirr kediayası otu; keffu Meryem Meryem ana eli bitkisi; kifef gözün oturduğu çukur; kefef dilenmek; kiffet terazi gözü (kefe), yağmur çukuru; şeceretu l-kef palmiye, hurma ağacı; tekeffefe avuç açarak dilenmek, avuçlamak; istekeffe almak için elini uzatmak vb. kelimeler Kuran da Meryem suresi, kef harfiyle başlar. Sureye Meryem isminin verilmesinin sebebi, 16. ayetten itibaren anlatılan Meryem kıssasıdır: Kitapta Meryem i zikret! Hani bir zamanlar ailesinden uzaklaştı doğu tarafında bir yere... Onlardan öte bir perde edindi (onlardan saklandı). Ona ruhumuzu gönderdik. Düzgün bir beşer olarak ona göründü. (Meryem) Dedi ki: Şüphesiz ben, senden Rahman a sığınırım! Eğer takva sahibi biriysen (Ruh) Dedi ki: Ben sadece senin Rabbinin elçisiyim, sana temiz bir oğlan çocuğu bağışlamak için (Meryem) Dedi ki: Bana ait bir oğlan çocuğu nasıl olur, bana bir beşer temas etmediği halde ve ben kötü bir kadın değilken (Ruh) Dedi ki: Öyle! Rabbin <<O bana kolaydır Onu insanlara bir ayet ve bizden bir rahmet kılmamız için Bitirilmiş bir işti.>> dedi. Ona hamile kaldı, onunla ırak bir yere uzaklaştı Doğum sancısı onu hurma ağacının gövdesine getirdi. (Meryem) Dedi ki: Keşke ben bundan önce ölseydim ve unutulup gitmiş olsaydım! Ona altından seslendi: Üzülme, Rabbin altında bir akıntı kılmıştır ve hurma ağacının gövdesini kendine doğru silkele ki üzerine toplanabilecek haldeki taze hurmalar dökülsün! (19/16-25) Yukarıda verdiğimiz bilgiler, Meryem kıssasının (hurma ağacından bahsedilen bölümleri nedeniyle) surenin başında (Arapça da dahil bütün Semitik dillerde) el ayasına benzer eğri hurma dalı anlamına gelen kef harfiyle sembolize edildiğini akla getiriyor. M.Ö yılları arasında, Fenike ve İbrani alfabesindeki şeklin, palmiye ağacıyla olan benzerliği de, bu açıdan, dikkat çekicidir.

24 İkinci (ve daha kuvvetli görünen) ihtimal, Arapçada avuç içi anlamına gelen ve avuç açarak bir şey istemek ile ilgili fiillere kaynaklık eden kef harfinin, surenin başında Zekeriyya peygamberin yaptığı duaya bir atıf olmasıdır: Kulu Zekeriyya ya, Rabbinin rahmetinin zikridir! Hani bir zamanlar, Rabbine gizli bir nida ile nida etmişti. Demişti ki: <<Rabbim! Doğrusu kemiklerim eridi ve saçlar ağardı. Rabbim sana dua ile hiç bedbaht olmadım. Doğrusu ben arkamdan gelen yakınlarıma endişeliyim. Karım kısır oldu. Bana katından bir veli bağışla. Bana ve Yakub ailesine varis olur. Onu razı olunan kıl. Surenin başındaki bu dua, avuç içi (keff) anlamına gelen harf (ك) ile sembolize edilmiş olabilir. Sonuç olarak, kef harfi, avuç içi resminden türemiş olup, Arapçada avuç açarak bir şey istemekle ilgili fiillere kaynaklık etmektedir ve bu harf, Meryem suresinin başında Zekeriyya peygamberin yaptığı duaya bir atıf olabilir.

25 Lâm ل ל Lâm harfi, çobanların sürülerini gütmek ve tehlikelere karşı onları korumak için kullandıkları, tutma yeri eğik olan değneklerinin şeklinden türemiştir. Otorite, yönlendirme, kılavuzluk etme, öğretme, hükmetme, boyunduruk altına alma, gütme, dürtme vb. manaları kapsar. Tarih boyunca krallar, bir otorite sembolü olarak ellerinde asa taşımışlardır. Fenike dilinde üvendire anlamına gelir. Arapçada lemede ( (ل م د fiilinin manası (birine) boyun eğmek tir. Kuran da lam harfi, mukattaa harfi olarak, mutlaka elif harfinden sonra gelecek şekilde kullanılmıştır.

26 Sonuç olarak, lam harfi çobanların değneklerinin şeklinden türemiş olup, bununla ilişkili olarak, otorite, yönlendirmek, kılavuzluk etmek gibi çeşitli anlamlara sahiptir.

27 Mîm م מ, ם Mîm harfi, denizdeki su dalgalarının şeklinden türemiştir. Denizle ilgili olarak, büyük, güçlü, çalkantı, kaos, karmaşa gibi anlamlara gelir. Aynı zamanda, çeşitli sıvıları tanımlamak için kullanılmıştır (şıra, kan vb.). Fenike dilindeki adı olan mem su anlamına gelir. İbranicede su kelimesinin karşılığı mym. dir (מים) Arapçada bu harfin, şarap, zatülcenp (akciğer zarı iltihabı) ve toplanma manaları vardır. Deniz, hep korkulan ve bilinmeyen bir yer olarak algılanmıştır. Bu yüzden m harfi Semitik dillerin hepsinde bilinmeyeni anlatır: Ne? sorusu, Arapçada ما (ma) ile; İbranicede מה (ma) ile sorulur. Arapçada bu harften türeyen birçok kelime, kök anlamıyla ilişkili anlamlar (اماه) sulanmak, (su için) belirmek, (su) içirmek; emâhe (ماه) taşımaktadır: mâhe suvarmak, (su) biriktirmek, (su için) çok olmak; mevvehe ه) (مو sulak olmak, bolca yağmak; temevvehe ه) (تمو (meyve için) sulanmak, olgunlaşmaya başlamak; mâ (ماء) su, sıvı; mâiyy (ماءي ) sıvı, mayi, sulu, akıcı; mâhiyyet (ماهي ة) asıl, öz, mahiyet anlamına gelir. Kuran da m-v-h (موه) kökünden türeyen mâ (ماء) kelimesi su, sıvı, yağmur vb. manalarda kullanılmıştır.

28 Sonuç olarak, mim harfi, deniz dalgalarının şeklinden türemiş olup, denizin özelliği olan, bilinmezlik, büyüklük, güç vb. manalara gelmektedir. Bu harften türeyen kelimeler de su ile ilişkili anlamlar kazanmıştır.

29 Nûn ن נ, ן Nûn harfi, filizlenen bir tohum şeklinden türemiştir. Yeni bir hayatın başlangıcını ve neslin devamını simgeler. Ayrıca bütün Semitik dillerde, şekliyle bağlantılı olarak balık anlamına da gelir. Arapçada hokka ve kılıç demiri anlamları da vardır. Zemahşeri, Arapçada nun un hokka anlamının bulunmadığını söylemiştir. İbn Atıyye el-endelüsi ise bu harfin Arap lehçelerinin birinde veya Arap ve Acem dillerinde ortak olarak hokka manasında kullanılmış olabileceğini ileri sürmüştür. Arapça sözlüklerde, nun kelimesine (ن ون) divit (kalem), balık ve kılıcın ağzı manaları verilir. Nun, mukattaa harfi olarak, yalnızca 68. surenin (Kalem suresi, Nun suresi) başında yer almaktadır. Bu sure şu şekilde başlamaktadır: Nun. Kaleme ve satıra dizdiklerine ant olsun! Bu ayeti, Hasan Basri Çantay, Hokka ile kaleme ve yazmakta oldukları şeylere andolsun ki şeklinde tercüme etmiştir. Kalem ve yazı ile hokka arasında bir uyum olduğu söylenebilirse de, nun harfine balık manasının verilmesi, şu 3 gerekçeden dolayı daha uygun olabilir:

30 1) Semitik dillerin hepsinde nun harfi balık manasına gelir. 2) Kuran da da, balık sahibi anlamında zunnun ifadesi geçmektedir (21/87). 3) Nun harfiyle başlayan 68. surenin 48. ayetinde, büyük balığın arkadaşı ifadesi vardır. Dolayısıyla, 68. surede anlatılan bu olayın, surenin başında bir harfle sembolize edilmiş olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca 68. surede nun harfi ile yapılan kafiye de dikkat çekicidir.

31 Sîn س ס Sîn harfi, diken şeklinden türemiştir. Köken aldığı şekille irtibatlı olarak, batmak, delmek, keskin olmak, tutunmak, korumak vb. anlamları vardır. Halil b. Ahmed e (ö. (סמך (samekh, 175/791) göre ise sin harfinin anlamı, şişman adam dır. İbranicede harfin ismi üzerine eğilmek, dayanmak, yaslanmak, desteklemek gibi anlamlara gelir. Arapçada da bu kök (smk, (سمك benzer manalar ihtiva eder: Semeke (س م ك ) (bir şeyi) destekleyerek kaldırmak; simâk (س م اك) sütun, (bir şeye) destek olarak onu yukarı kaldıran şey, direk; semk (س م ك) tavan, boy; mismâk (م س م اك) çadır direği demektir. Kuran da (79/28) semk (س م ك) kelimesi tavan, boy, yükseklik anlamında kullanılmıştır. Türediği kökün anlamından (muhtemelen) bağımsız olarak semek (س م ك) Arapçada balık anlamına gelir.

32 Sonuç olarak, sin harfi diken şeklinden türemiş olup; bununla irtibatlı olacak şekilde çeşitli manalar kazanmıştır ve bu harfin ismi, İbranicede ve Arapçada, desteklemek vb. anlamlarda kullanılmaktadır.

33 Ayn ع ע Ayn harfi, göz (o) şeklinden türemiştir. Göz, kaynak, çeşme, delik, asıl, görmek, bakmak, bilmek, gözetmek, korumak gibi anlamları vardır. Alfabemizdeki o harfi de aynı şekilden türemiştir. Arapçada a-y-n kökünden gelen âne (ع ان ) fiili, bakmak, akmak anlamlarına gelir. Kuran da a-y-n kökünden türeyen pek çok kelime vardır: Ayn (ع ي ن) göz (ç. (ع ي ن اء (t. (ع ين) (2/60, 7/160, 15/45 vd.); în (ع ي ون (ç. (3/13, 5/45, 5/83 vd.) pınar, kaynak (اع ي ن güzel gözlüler, ceylan gözlüler, gözünün siyahı büyük olanlar (37/48, 44/54, 52/20, 56/22); meîn (م ع ين) akan, akarsu, içecek, akıntı, açıkta bulunan su kaynağı, pınar (23/50, 37/45, 56/18, 67/30) anlamına gelmektedir.

34 Sonuç olarak, ayn harfi, göz şeklinden türemiştir ve Arapçada da göz anlamına gelmektedir.

35 Sâd ص צ, ץ Sâd harfi, yan tarafı üzerine yatmış bir adamın resminden türemiştir. Av için pusuya yatma durumundan hareketle, yan taraf, av, av eti, kovalamak, peşine düşmek, tuzak, kapan, olta gibi anlamlara gelir. Arapçada s-y-d kökünden sâde ( (ص اد fiili avlanmak, avı öldürmek, tuzağa düşürmek, tuzakla yakalamak; esâde ( (ا ص اد fiili ava teşvik etmek; istâde ( (ا ص ط اد fiili zorlukla avlamak: tesayyede ( (ت ص ي د fiili ava çıkmak; sayd (ص ي د) av; sayûd (ص ي ود) avcılıkta maharetli olan adam, avcı; sayyâd (ص ي اد) sanatı avcılık olan, avcı; sayyûd (ص ي ود) nişana doğru varıp isabet eden ok; mesâd (م ص اد) avlanma yeri; mustâd (م ص ط اد) avcı veya avlanma yeri; misyed ص ي د) (م tuzak anlamına gelir. Ayrıca sayide ( (ص ي د fiili, (boyun için) eğri olmak anlamına gelir. Bu kökten gelen esyed (ا ص ي د) boynu bir tarafa meyilli olan kişi, başını yukarıda tutan kişi, kibirli, padişah, arslan vb. anlamlara gelir. Arapçada sad harfinin toprakta eşelenerek dişisini isteyen horoz, kuş yavrusu, susuz kimse, bakır kap gibi manalara geldiği de söylenmiştir. Kuran da geçen sayd (ص ي د) kelimesi av, avlanma anlamına gelir (5/1, 5/94, 5/95, 5/96). Ayrıca 5/2. ayette avlamak anlamındaki istâde ( (ا ص ط اد fiili kullanılmıştır. Sad harfini avlanma ile ilişkilendirenler, bu mukattaa harfinin anlamını Muhammed, insanların kalplerini kendisine iman edinceye kadar avladı ve kendisine doğru meylettirdi. şeklinde açıklamışlardır (Kurtubi). (ص د ى) fiili yankı yapmak demektir. Kuran da saddâ (ا ص د ى) S-d-y kökünden, esdâ fiilinden tesdiye (ت ص د ي ة) kelimesi elleri birbirine çarpmak, alkışlamak anlamında (8/35) ve tesaddâ (ت ص د ى) fiili yönelmek, (bir şeye bakmak için) başını kaldırmak anlamında (80/6)

36 kullanılmıştır. Sâdeytu (ص اد ي ت ) (bir şeyi, bir kimseyi) karşıladım anlamında kullanılır. Sadâ bulunmak ise yankı demektir. Sad harfinin karşısına çıkmak, mukabelede (ص د ى) manasındaki tan مصاداة emri hazır olabileceği söylenmiştir. Buna göre صاد kelimesi Kuran ın sesine makes ol, bir yankı gibi ona karşılık ver, muhtevası ile amel et! anlamındadır veya Kuran ı insanlarda yankılandır, onlara Kuran ı anlat! demektir. Sad harfi, surede geçen sayhâ (ص ي ح ة) veya sâfinât (ص اف ن ات) kelimelerinin kısaltması veya surede konu edilen kibrin sembolü de olabilir. Sad suresinde, bina ustalarının ve dalgıçların Süleyman peygamberin emrine verildiği ifade edilmektedir (38/37). Burada bahsedilen duvar ustalarının masonlar olabileceği söylenmektedir. Fransızcada maçon kelimesi duvar ustası anlamına gelir. Nitekim, Kudüs teki Süleyman Mabedi masonluk mesleğinin başlangıcı olarak ve bu mabedin mimarı sayılan Hiram Usta da masonluğun piri olarak kabul edilmektedir. Acaba dalgıçlar ile kastedilenler kimlerdir? Derin sulara dalarak buradan çeşitli şeyler çıkaran dalgıçlara ğavvâs dendiği gibi, kapalı bir şeye yönelip ondan ilim çıkaran kişilere de ğavvas denir (Müfredat). Dolayısıyla ayette sadece sudan inci çıkaran dalgıçlar değil, birtakım ilim adamları ve mucitler de kastediliyor olabilir. Eğer burada bahsedilenler suyun altında avcılık yapan kimselerse, bu durum, surenin başında, av için pusuya yatma anlamına gelen sad harfiyle sembolize edilmiş olabilir.

37 Yukarıda saydığım ihtimaller arasında, benim tercih ettiğim şudur: Sad suresinin (ص اد ى) kalıbında nakıs bir fiil olan sâdâ (ف اع ى) babında ve fââ (م ف اع ل ة) başındaki harf, mufâale fiilinin emr-i hazır çekimini (sâdi, (ص اد ifade etmektedir ve (onu kabul ile) karşıla demektir. Sâdeytu (ص اد ي ت ) (bir şeyi, bir kimseyi) karşıladım anlamında kullanılır (Müfredat). Söz konusu Sâdi (karşıla)! emri, Amelinle Kuran a karşılık ver; emirlerini yerine getir; yasaklarından uzak dur! şeklinde yorumlanmıştır (Kurtubi). Bu tıpkı Alak suresinin başındaki ikra (oku) emri gibidir. Gerçi emir kipinde dal harfi cezim ile okunur; ama tarihte onu esreli okuyanlar da olmuştur. Ayrıca harfin İbranicedeki ismi esrelidir (sadi). Belki bu emir kelimesinde sık kullanımdan dolayı hareke hazfi de olabilir. Sonuç olarak, sad harfinin sâdi emir fiiline tekabül ettiği ve (Kuran ın çağrısına) karşılık ver! anlamına geldiği ileri sürülebilir.

38 Kâf (Kalın) ق ק Kâf harfi (kalın), ışığı ufuk çizgisinde yoğunlaşan güneş resminden türemiştir. Güneşin deveranını sembolize eder. Bu kapsamda, güneş, ufuk, yoğunlaşmak, devir, döngü, zaman ve daire gibi anlamlara gelir. Fenike dilinde ise kof un manası, yine şekliyle irtibatlı olacak şekilde, iğne deliği veya maymundur. Arapçada kâfe (ق اف ) ve kafâ (ق ف ا) fiilleri takip etmek anlamına gelir (bu şekilde iki kelimenin harflerinin sıralanışının farklı, ancak anlamlarının aynı/benzer olması durumuna iştikakul kebir denir). İz sürme konusunda uzman olan kimselere de kâif (قائف) veya ekvef (اق وف) denir. Kâfe (ق اف ) ecvef fiilinden kuf (ق ف ) emri takip et anlamına gelir. K- f-v kökünden, takip etmek anlamındaki kafâ (ق ف ا) fiili (17/36) ve peş peşe göndermek, arkasından yollamak anlamındaki kaffâ (ق ف ى) fiili (2/87, 5/46, 57/27) Kuran da kullanılmıştır. Kafâ (ق ف ا) fiili ensesine vurmak, ensesinden kesmek ve kafâ (ق ف ا) ismi ense, geri anlamlarına da gelir.

39 V-k-f kökünden vekafe ق ف ) (و misal fiilinin emri hazırı olan kıf (قف) emri dur anlamına gelir ve Kuran daki imla işaretlerinde veya bazı şairlerin şiirlerinde olduğu gibi bazen sadece kaf (ق) harfi şeklinde kısaltılarak da söylenir. Kuran da da bu şekilde Dur ve düşün! anlamında kullanılmış olabilir (ki böyle olduğuna inanıyorum). Nitekim Dr. Şabbir Ahmed, Kaf suresinin 1. ayetini Q. QAF. Qif! Stop and think! Qadir, the Omnipotent, presents this Glorious Qur'an as a witness to itself. olarak çevirmiştir. Bunu, Bizim verdiğimiz emir ve yasaklara uy; onları aşma! anlamında yorumlayanlar da olmuştur (Ebu Bekr el-verrâk).

40 Râ ر ר Râ harfi, insan kafası şeklinden türemiştir. Yukarı, üst, baş, reis, lider, kafa, başlangıç, ilk vb. anlamları vardır. Şeklinden dolayı bu harfe dikenli çalı, kene, meme ucu ve deniz köpüğü gibi manalar da verilmiştir. Arapçada, reese أ س ) (ر fiili, başa geçmek, başkan olmak, başkan olmayı istemek, şerefi (ر أ س) vali, hakim; re s (ر ائ س) fiili, başı büyük olmak; râis (ر ئ س ) artmak, başına vurmak; reise baş, kafa, üst kısım, zirve, akıl, uç; reîs ئ يس) (ر başkan, reis, lider anlamlarına gelir. Kuran da r-e-s kökünden türeyen re s أ س) (ر kelimesi (ç. ruûs ؤ وس, ر ؤ س ( ر baş manasında kullanılmıştır.

41 Sonuç olarak, ra harfi, insan kafasının şeklinden türemiş olup; bütün Semitik dillerde baş anlamına gelmektedir.

42 Yararlanılan Kaynaklar 1. Benner JA. The Ancient Hebrew Language and Alphabet: Understanding the Ancient Hebrew Language of the Bible Based on Ancient Hebrew Culture and Thought. Jeff A. Benner, TDV İslam Ansiklopedisi. 3. Benner JA. Ancient The Ancient Hebrew Lexicon of the Bible: Hebrew Letters, Words and Roots Defined Within Their Ancient Cultural Context. Jeff A. Benner, Benner JA. Ancient Hebrew Dictionary. Jeff A. Benner, Hebrew Letters, The Mystical Significance of the Hebrew Letters, Alef Beit. The Inner Dimension, A Gateway to the Wisdom of Kabbalah and Chassidut Benner JA. The Living Words, A study of Hebrew words and concepts from the Old and New Testament. Jeff A. Benner, Muqatta'at: Cracking the Code. Code.aspx A. Mivasair God. The Abc's of God: Hebrew for Dumee (My Blood). Xlibris Corporation, 2010.

43 13. Nguyen M. Exegesis of the huruf al-muqatta a: Polyvalency in Sunni Traditions of Qur'anic Interpretation. Journal of Qur'anic Studies. Volume 14, Page Sarı M. Arapça-Türkçe Lugat. İpek Yayın Rağıb el-isfahani, Müfredat (Çev: Güneş A., Yolcu M.). Çıra Yayınları Tuzcu K. Araplarda Etimoloji Çalışmaları. Nüsha. 1: Elmalılı Tefsiri ( 25. Kurtubi Tefsiri ( 26. Türkmen K. Arap Yazısının Kaynağı ve Çeşitleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı: